Η οικονομική ενίσχυση που προσέφερε η Ουάσινγκτον στην αντιπολίτευση της Ουκρανίας και της Βενεζουέλας, πριν από το ξέσπασμα των αιματηρών συγκρούσεων και στις δυο χώρες, επανέφερε στο προσκήνιο το ρόλο αμερικανικών υπηρεσιών στις προσπάθειες ανατροπής καθεστώτων σε όλο τον κόσμο.
Πώς ακριβώς λειτουργεί όμως αυτός ο μηχανισμός και ποιοι είναι οι βασικοί «παίκτες» στο χορό δισεκατομμυρίων δολαρίων που χορηγεί κάθε χρόνο το Στέιτ Ντιπάρτμεντ σε αντικυβερνητικές ΜΚΟ;
Στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκεται η Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID), που ιδρύθηκε το 1961 από τον Τζον Κένεντι και χρηματοδοτείται από τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό με έγκριση του Κογκρέσου -πάντα υπό την αυστηρή εποπτεία του Λευκού Οίκου, του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τον Αμερικανό ιστορικό (και πρώην υπάλληλο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ) Ουίλιαμ Μπλουμ, από τα τέλη της δεκαετίας του 60 η υπηρεσία λειτουργούσε συχνά σαν βιτρίνα της CIA, ενισχύοντας κόμματα και ομάδες της δεξιάς πριν από κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις. Μόνο στη Βενεζουέλα, στην πρώτη πενταετία μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του Ούγκο Τσάβες, η USAID πιστεύεται ότι προσέφερε τουλάχιστον 11 εκατομμύρια δολάρια σε αντικυβερνητικά κόμματα και ΜΚΟ.
Ακόμη και όταν η υπηρεσία αρκείται στο θεσμικό της ρόλο, που είναι η οικονομική ενίσχυση περιοχών του πλανήτη που αντιμετωπίζουν άμεσα προβλήματα λόγω φυσικών καταστροφών ή πολεμικών συρράξεων, ο ρόλος της είναι αμφισβητούμενος. Πολύ συχνά η υπηρεσία κατηγορήθηκε ότι λειτουργούσε σαν μεσάζοντας ώστε τα χρήματα της αμερικανικής βοήθειας να καταλήγουν σε αμερικανικές εταιρείες, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τα συμβόλαια που υπέγραφαν εταιρείες όπως η Χάλιμπάρτον για την ανοικοδόμηση του Ιράκ. Συχνά οι παρεμβάσεις στα εσωτερικά ξένων χωρών έχουν απρόβλεπτες και μακροχρόνιες επιπτώσεις με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Ουγκάντα, όπου μαζί με την αμερικανική βοήθεια έφτασαν στη χώρα και δεκάδες φονταμενταλιστές ιεραπόστολοι που προώθησαν το σημερινό κυνήγι ομοφυλόφιλων.
Αρκετές χώρες, πάντως, όπως η Ρωσία επί προεδρίας Πούτιν και η Βολιβία επί προεδρίας Μοράλες ζήτησαν και κατάφεραν να κλείσουν τα γραφεία της USAID στο έδαφός τους, τα οποία κατηγορούσαν για την ενίσχυση οργανώσεων που επεδίωκαν την ανατροπή της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης.
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, με πρωτοβουλίες του Ρόναλτν Ρίγκαν, η USAID άρχισε να αποκτά δεκάδες ειδικά προγράμματα που είχαν σαν αποκλειστικό στόχο την «προώθηση της δημοκρατίας» σε χώρες που βρίσκονταν σε αντιπαράθεση με την Ουάσινγκτον. Ναυαρχίδα αυτών των προγραμμάτων αποτέλεσε το διαβόητο Εθνικό Ταμείο για τη Δημοκρατία (NED), το οποίο σύμφωνα με τον Ρίγκαν θα αναλάμβανε «τις δουλειές που δεν μπορούσε να φέρει εις πέρας η CIA». Το NED χρηματοδότησε οργανώσεις σχεδόν στο σύνολο των χωρών πο γνώρισαν κάποιου είδους «πολύχρημης επανάστασης».
Οι δυο πρωταγωνιστές των πρόσφατων επεισοδίων στη Βενεζουέλα, ο Λεοπόλντο Λόπεζ και η Μαρίνα Κορίνα Ματσάντο από το κόμμα SUMATE χρηματοδοτούνται εδώ και χρόνια με δεκάδες χιλιάδες δολάρια από το αμερικανικό Εθνικό Ταμείο για τη Δημοκρατία (NED), το οποίο έχει εμπλακεί και σε όλες σχεδόν τις πολύχρωμες επαναστάσεις που σημάδεψαν τις τελευταίες δεκαετίες καθεστώτα της ανατολικής Ευρώπης. O Λόπεζ μάλιστα είχε εκπαιδευθεί από το Διεθνές Ρεπουμπλικανικό Ινστιτούτο (IRI) το οποίο χρηματοδοτείται από την αμερικανική κυβέρνηση και το οποίο πιστεύεται ότι οργάνωσε σειρά πραξικοπημάτων σε χώρες όπως η Αϊτή και η Ονδούρα. Το IRI ανήκει σε ένα δαιδαλώδες δίκτυο οργανώσεων και υπηρεσιών που χρηματοδοτούνται και ελέγχονται απευθείας από το NED όπως το Journal of Democracy, το World Movement for Democracy, το International Forum for Democratic Studies, το Reagan–Fascell Fellowship Program, το Network of Democracy Research Institutes, και το Center for International Media Assistance. Αρκετές από αυτές τις οργανώσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση ΜΚΟ που στρέφονται εναντίον της Ρωσίας και της Κίνας ή παράγουν προπαγανδιστικό υλικό εναντίον εχθρικών κυβερνήσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι πίσω από το περίφημο βίντεο «I am a Ukrainian» (είμαι Ουκρανή) το οποίο προωθούσε τις θέσεις της αντιπολίτευσης στα επεισόδια στο Κίεβο βρισκόταν ο Λάρι Ντάιμοντ, από το Journal of Democracy, το οποίο προετοιμάζει μεγάλα ντοκιμαντέρ και για λογαριασμό πολιτικών της αντιπολίτευσης στη Βενεζουέλα. Το συγκεκριμένο βίντεο έκανε το γύρο του κόσμου σε χρόνο ρεκόρ και παρουσιάστηκε και στην Ελλάδα από τηλεοπτικούς σταθμούς όπως το Mega.
Πάντως την τελευταία δεκαετία το NED στρέφει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον τους προς την Ανατολική Ασία και συγκεκριμένα προς το Πεκίνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι 18 από τις συνολικά 28 ασιατικές ΜΚΟ, που ελέγχονται απευθείας από το NED, δραστηριοποιούνται στην Κίνα και ειδικά στο Θιβέτ και και την επαρχία Ξινγιάνγκ, όπου δρά το αυτονομιστικό κίνημα των Ουιγκούρ.
Παράλληλη δομή με το NED έχει και η αμερικανική ΜΚΟ, Freedom House, η οποία χρηματοδοτείται επίσης από το USAID – αν και προϋπήρχε αυτής αφού ιδρύθηκε το 1941. Όπως κατήγγειλε το 2004 ο υποψήφιος για την αμερικανική προεδρία, Ρον Πολ, το Freedom House έστησε την οργάνωση Πρωτοβουλία για την Συνεργασία Αμερικής Πολωνίας Ουκρανίας (PAUCI) μέσω της οποίας διοχετεύονταν εκατομμύρια δολάρια σε ουκρανικές ΜΚΟ. Οι οργανώσεις αυτές έπαιξαν καθοριστικό ρόλο , οι οποίες υποστήριζαν την υποψηφιότητα του φιλοαμερικανού υποψηφίου Βίκτορ Γιουστσένκο.
Η μεγάλη της Ουάσινγκτον σχολή
Πολύ πιο αθώο φαντάζει εκ πρώτης όψεως το πρόγραμμα IVLP, το οποίο χρηματοδοτείται από το Γραφείο Εκπαιδευτικών και Πολιτισμικών Υποθέσεων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και το οποίο έχει ως στόχο να εντοπίζει μελλοντικούς ηγέτες σε διάφορα σημεία του πλανήτη και να τους φέρνει σε επαφή με τον αμερικανικό πολιτικό πολιτισμό αλλά και με συγκεκριμένους πολιτικούς και επιχειρηματίες. Όπως είχε αποκαλύψει το BBC, ανάμεσα στους εκατοντάδες πρώην και νυν ηγέτες που παρακολούθησαν τα σεμινάριά του βρισκόταν η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Τόνι Μπλερ, ο Μάριο Μόντι και ο Ρομάνο Πρόντι, ο Νικολά Σαρκοζί και ο Ζισκάρ ντ’ Εστέν, ο Γκέρχαρντ Σρέντερ και ο Χέλμουτ Σμιτ. Σύμφωνα με την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, το μεγάλο ταξίδι από την Ελλάδα προς τις ΗΠΑ, για να παρακολουθήσουν τα μαθήματα του IVLP, έχουν πραγματοποιήσει ο Γ. Ράλλης, ο Κ. Τσάτσος, ο Κ. Μητσοτάκης και οι Κωσταντίνος και Κώστας Καραμανλής.
Παρόλα αυτά, αν και οι υποστηρικτές θεωριών συνωμοσίας επιμένουν ότι το IVLP δεν ενημερώνει απλώς τους μελλοντικούς ηγέτες αλλά… τους δημιουργεί υπήρξαν και αρκετοί πολιτικοί οι οποίοι αφού παρακολούθησαν τα ειδικά σεμινάρια στη συνέχεια αποτέλεσαν «πονοκέφαλο» για τους Αμερικανούς διπλωμάτες – με χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα τον πρώην πρόεδρο της Κύπρου Τάσσο Παπαδόπουλο. Το γεγονός όμως ότι στη συντηπτική τους πλειονότητα οι «απόφοιτοι» του IVLP προώθησαν μια ακραία φιλο-ατλαντική ατζέντα δημιουργεί ακόμη και σήμερα αρκετά ερωτήματα.
Στον αντίποδα του IVLP, που θεωρείται έκφανση της λεγόμενης soft power της αμερικανικής υπερδύναμης, συναντά κανείς θεσμούς όπως η διαβόητη Σχολή της Λατινικής Αμερικής (που μετονομάστηκε σε Ινστιτούτου για την Ασφαλή Συνεργασία Δυτικού Ημισφαιρίου) όπου έχουν θητεύσει ορισμένοι από τους πλέον αιμοσταγείς δικτάτορες και βασανιστές που έχει γνωρίσει η Λατινική Αμερική. Στα εγχειρίδια της σχολής, που ήρθαν στη δημοσιότητα το 1996 περιγράφονται τεχνικές βασανιστηρίων και εκτελέσεων.
Άρης Χατζηστεφάνου
ΕΠΙΚΑΙΡΑ Μάρτιος 2014
