του Κυριάκου Σκιαθά
200 χρόνια μακριά από τον Ελληνικό Μάρτιο που ξεκίνησε ο Μεγάλος Αγώνας του ορθόδοξου λαού για λευτεριά και εθνική ανεξαρτησία. Και οι μορφές των αγωνιστών του Εικοσιένα αγγίζουν πλέον τη σφαίρα του μύθου. Δίχως να «προλάβουν» οι περισσότεροι πολεμιστές της εποχής την εκλαΐκευση της φωτογραφίας, έμειναν στην ιστορική μνήμη των νεοελλήνων από τα έργα διάσημων Ελλήνων και ξένων εικαστικών. Στα σχολικά βιβλία και στα αναγνωστικά των ελληνόπουλων εικονίζονται τα υπερήφανα πορτραίτα των πρωτεργατών της Επανάστασης. Εύλογα τα ερωτήματα που γεμίζουν αυτή την πατριωτική εικονογραφία. Πώς ήταν στην πραγματικότητα οι ηρωικοί πρόγονοι που τρόμαξαν την Τουρκιά; Ήταν κανονικοί άνθρωποι, σημερινοί ή υπερφυσικά όντα;
Όταν πρωτοαντίκρισε ένας αγωνιστής το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη στο στρατόπεδο των Τρικόρφων αναφώνησε:
-- Μα αυτός είναι σαν τους άλλους ανθρώπους!
Οι σύγχρονοί του, τον είχαν μυθοποιήσει και οι τρομαγμένοι Τούρκοι πίστευαν ότι ήταν υπερφυσικός. Τον περιέγραφαν σαν ένα γίγαντα μ’ ένα μάτι. Όταν στις αρχές Ιανουαρίου του 1821 ...
πέρασε κρυφά από τη Ζάκυνθο στο Μοριά, κυκλοφόρησε η φήμη ότι έφερνε στρατό μαζί του. Οι Τούρκοι έστειλαν δικούς τους να μάθουν τις κινήσεις του. Αυτοί στην αναφορά τους έγραφαν ότι το μόνο που είδαν ήταν ένα γέρο που έπαιζε αμάδες.
Για μερικούς από τους αγωνιστές του Εικοσιένα η μνήμη τους διατηρήθηκε μέσα από τα κατάλοιπα του σώματός τους. Σαν τέτοιες περιπτώσεις καταγράφονται τα νεκρικά εκμαγεία προσώπων (προσωπεία) τα οποία με την αποτύπωση του ανθρώπινου προσώπου διατηρούν και τη μνήμη του σώματος. Στο δεύτερο τέταρτο του 19ου αιώνα η αποτύπωση νεκρικών προσωπείων κάποιων αγωνιστών του 1821 συνέβαλε στη καλύτερη διάσωση της μνήμης τους. Τα προσωπεία, προϊόντα γλυπτικής δημιουργίας, αποτελούν ανεκτίμητες πηγές για ανθρωπολογική, πολιτισμική και γενικότερα ιστορική έρευνα.
Η Ευθυμία Παπασπύρου διευθύντρια του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου παρουσίασε το 2010 στο βιβλίο της με τίτλο: «Ιστορικά προσωπεία. Η συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου», έκδοση της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, 23 πρωτότυπα προσωπεία και τα αντίγραφα τους που αποτυπώνουν τις μορφές επιφανών προσώπων της νεοελληνικής ιστορίας. Εντυπωσιάζουν ανάμεσά τους τα γύψινα νεκρικά εκμαγεία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, του Νικηταρά, του Κωνσταντίνου, νεότερου αδερφού του Μάρκου Μπότσαρη και του Ιωάννη Μακρυγιάννη.
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843)
«(…) Άμα ηκούσθη η θανατηφόρος αποπληξία [εγκεφαλικό] του αοιδίμου Θ. Κολοκοτρώνη (…) Η λύπη και τα δάκρυα ήσαν το φαινόμενον όλης της πόλεως κατά την 4 Φεβρουαρίου, καθ’ ην ελήφθη η προτομή του νεκρού δια γύψου και ειργάσθησαν δια την εικόνα του τρείς ζωγράφοι» Αναφέρεται στην εφημερίδα «Αιών» την Τετάρτη 10 Φεβρουαρίου 1843.
Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (1772-1848)
Νικήτας Σταματελόπουλος – Νικηταράς
Στο εκμαγείο διακρίνεται πρήξιμο στο δεξί μάτι του αγωνιστή. Ο «Τουρκοφάγος» της Επανάστασης πέθανε λησμονημένος, στο φτωχόσπιτο του στον Πειραιά σχεδόν τυφλός, καθώς έπασχε από σάκχαρο.
Κωνσταντίνος Μπότσαρης (1792-1853)
Ο νεκρός του Ιωάννη Μακρυγιάννη. Σχεδίασμα εκ του φυσικού από το Βικέντιο Λάντσα, 1864
Στο γύψινο αποτύπωμα είναι φτωχή η γενειάδα του αγωνιστή. Ο ιστορικός Αναστάσιος Γούδας στον επικήδειο λόγο του για τον ήρωα όταν αναφερόταν στα τραύματα που έλαβε στις μάχες είπε: «(..) Αποκαλύψατε την κεφαλήν του και θέλετε εύρει ανωτέρω του δεξιού μετώπου εν πολύτιμον παράσημον, μίαν ουλήν και υπ’ αυτήν κάταγμα μετ’ εισθλάσεως».
Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Γιώργου Σεφέρη, όταν είδε το γύψινο αποτύπωμα του νεκρού κεφαλιού του Μακρυγιάννη:
«Ήταν σαν ένα μαραγκιασμένο μήλο ή πετράδι της ακρογιαλιάς, βαθιά γλειμμένο από το ακαταπόνητο κύμα λίγο μεγαλύτερο από μια γροθιά. Αυτό το ταλαίπωρο πράγμα ήταν ότι είχε απομείνει, την ώρα του θανάτου, από την ωραία και την ευγενικιά μορφή του μεγαλόψυχου άντρα».
Τα λόγια του νομπελίστα ποιητή, εθνικές λογοτεχνικές πινελιές, εικονίζουν με τον καλύτερο τρόπο τη γήινη παρουσία των ηρώων της Επανάστασης του 1821.
(thebest.gr)
