Αρχιμανδρίτης Σωτήριος Κοσμόπουλος, Πρωτοσύγκελος Ι.Μ. Σάμου & Ικαρίας
Μέ τήν χάρη τοῦ Θεοῦ εἰσήλθαμε σήμερα στήν λειτουργική περίοδο τῆς Ἐκκλησίας μας, τό ἱερό Τριώδιο. Ἡ κατανυκτική αὐτή περίοδος λαμβάνει τήν ὀνομασία της ἀπό τό Βιβλίο τοῦ Τριωδίου, τό ὁποῖο ἀνοίγει σήμερα πάνω στό Ψαλτήριο καί ἀπό τό ὁποῖο θά λαμβάνουμε τούς ὕμνους γιά τήν τέλεση τῶν Ἀκολουθιῶν ἕως καί τό Μεγάλο Σάββατο τό πρωί.
Οἱ ὕμνοι τοῦ Τριωδίου, ἡ διδασκαλία τῶν Πατέρων γιά τό Τριώδιο καί ὅλη ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας τήν περίοδο αὐτή, μᾶς προτρέπουν νά ζήσουμε μέ περισσότερη προσευχή, μέ σταδιακά καλύτερη νηστεία, ὑλική καί πνευματική, μέ ἐντονώτερη συμμετοχή στή λειτουργική-μυστηριακή ζωή κοσμώντας τούς ἑαυτούς μας μέ ἔργα ἀγάπης καί ἀρετές, ὥστε μετά ἀπό ἕνα ταξίδι σχεδόν δυόμισι μηνῶν αἰσθανόμαστε περισσότερο πόθο γιά τόν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό καί τήν σωτηρία μας.
Ἡ Ἁγία μας Ἐκκλησία διαιρεῖ τήν περίοδο αὐτή σέ τρία τμήματα, ὅπως ἀκριβῶς σέ τρία μέρη. Ὅπως ἀκριβῶς ὁ κάθε Ἱερός Ναός ἔχει τρία μέρη, τόν Νάρθηκα, τόν κυρίως Ναό καί τό Ἱερό Βῆμα, ἔτσι καί στήν περίοδο τοῦ Τριωδίου διακρίνουμε:πρῶτον, τίς τρεῖς ἑβδομάδες, ἀπό τήν σημερική Κυριακή ἕως τήν Κυριακή τῆς Τυρινῆς, πού θεωροῦνται τό εἰσαγωγικό τμῆμα, δεύτερον: τήν Ἁγία καί μεγάλη Τεσσαρακοστή ἀπό τήν Καθαρά Δευτέρα ἕως καί τήν Παρασκευή πρό τοῦ Λαζάρου καί τρίτον: τήν ἁγία καί Μεγάλη Ἑβδομάδα ἀπό τό Σάββατο τοῦ Λαζάρου ἕως καί τό Μεγάλο Σάββατο τό πρωί.
Ἡ σημερινή Κυριακή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου, λαμβάνει τήν ὀνομασία της ἀπό τήν ἀναφορά τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ Ὁποῖος προβαίνει στήν ἀνατομία τῆς ψυχῆς ἑνός Τελώνη καί ἑνός Φαρισαίου, πού ἐκπροσωποῦν δύο ἐκ διαμέτρου ἀντιθετους πνευματικούς κόσμους, κατά τήν ὥρα τῆς παρουσίας τους στόν Ναό γιά νά προσευχηθοῦν. Ἡ ὥρα τῆς προσευχῆς πρός τόν Θεό εἶναι ἡ πλέον εὐγενής ἐκδήλωση τῆς ἀνθρώπινης καρδιᾶς, καθώς ὁμιλεῖ μέ τόν Θεό γιά νά τόν εὐχαριστήσει γιά τίς εὐεργεσίες Του, ἀλλά καί γιά νά ζητήσει βοήθεια καί στηριγμό στίς θλίψεις καί προστασία στούς ἀγῶνες τῆς ζωῆς.
Ὁ Φαρισαῖος ἐκμεταλλεύεται τήν ὥρα τῆς προσευχῆς γιά νά ἀναδείξει τίς ἀρετές του καί νά ὑπογραμμίσει πόσο καλός ἄνθρωπος εἶναι καί πόσο σέβεται τά ὅσα ἐντέλλεται ὁ Θεός, διαχωρίζοντας τήν θέση του ἀπό τούς ἄλλους, πού τούς θεωρεῖ ἁμαρτωλούς διότι καί ἁμαρτίες διέπρατταν καί δέν τηροῦσαν τίς ἐντολές, ὅπως ἐκεῖνος.
Ὁ Θεός ὅμως ἀπέρριψε τήν φίλαυτη παράσταση τοῦ Φαρισαίου, ἐπειδή μέ τήν ὑπερήφανη προσευχή του οὐσιατικά ἐμπαίζει τόν Θεό. Ὁ Φαρισαῖος μπορεῖ νά τηροῦσε τίς τυπικές διατάξεις τοῦ Νόμου, ἀλλά δέν τό ἔπραττε ἀπό ἀγάπη καί εὐγνωμοσύνη πρός τόν Θεό. Τόν ἐνδιέφερε νά αὐτοθαυμάζεται γιά τίς ἀρετές του καί νά δείχνει τήν διαφορά του ἀπό τούς ἄλλους, τῶν ὁποίων γνώριζε τήν ἁμαρτία, ὄχι ὅμως τήν ταπεινή προσευχή καί τήν μετάνοιά τους. Ἀπό τά ὅσα λέει, νομίζοντας ὅτι προσεύχεται φαίνεται, πώς δέν εἶχε ἀνάγκη τόν Θεό καί πώς μέ τή ζωή του ὑποχρέωνε τόν Θεό γιά τή σωτηρία του. Κατ’ οὐσίαν ὅμως ἔθετε τόν Θεό στό περιθώριο τῆς ζωῆς του καί ἄρα ἀνενεργή τήν θεϊκή του Χάρη.
Τήν ἴδια στιγμή τό ἄλλο πρόσωπο τῆς παραβολῆς, ὁ Τελώνης, γνωστός γιά τά βαριά ἁμαρτήματα, πού καί μόνο ἡ ἰδιότητά του μᾶς φανερώνει στάθηκε στό κάτω μέρος τοῦ Ναοῦ καί μέ πόνο παρακαλοῦσε τόν Θεό νά τόν λυπηθεῖ, καθώς ἀναγνώριζε στή ζωή του τήν κατακυριαρχία τῆς ἁμαρτίας. Τά πονεμένα λόγια τούτου τοῦ Τελώνη, δείχνουν πώς παρά τήν ἐγνωσμένη ἁμαρτία καί τά σφάλματά του μόνον τόν Θεό ὑπολόγιζε στή ζωή του καί ζητοῦσε τό ἔλεός του. Γι’αὐτό καί ὁ Θεός, ὅπως ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός ὑπογραμμίζει, ἄκουσε τήν δέηση τοῦ Τελώνη καί τόν δικαίωσε γιά τήν καρδιακή καί ταπεινή του προσευχή, ὑπολογίζοντας στήν μετάνοιά του.
Πρίν βιασθοῦμε νά κατακρίνουμε τήν στάση τοῦ Φαρισαίου καί νά ἐπαινέσουμε τόν Τελώνη, ἄς σκεφθοῦμε λίγο:
Μήπως κι ἐμεῖς ὡς ἄνθρωποι, χωρίς ἴσως νά τό ἔχουμε συνειδητοποιήσει, μᾶς ἀρέσει νά διαφημίζουμε τίς ἀρετές, μέ τίς ὁποῖες μᾶς κόσμησε ὁ Θεός γιά νά τόν δοξάζουμε μέ τη ζωή μας;
Μήπως θεωρήσαμε τούς ἑαυτούς μας ἐπαρκεῖς ἐπειδή μέ τήν προσευχή, τόν ἐκκλησιασμό, τήν νηστεία καί τήν φιλανθρωπία μας, ἁπλῶς διακρινόμαστε ἀπό τούς ἄλλους;
Μήπως θεωροῦμε τούς ἄλλους ἁμαρτωλούς, ἐπειδή ὅπως νομίζουμε δέν προσεύχονται, δέν νηστεύουν, πέφτουν σέ ἁμαρτίες, πού γνωρίζουμε, ἀγνοοῦμε ὅμως τήν μεταμέλεια, τήν μετάνοια καί τήν πονεμένη τους προσευχή;
Μήπως θεωροῦμε τόν Θεό ὑποχρεωμένο νά μᾶς σώσει καί νά μᾶς γλιτώνει ἀπό δυσκολίες, πειρασμούς καί ἀσθένειες, ἐπειδή ἁπλά καί μόνον ἀκολουθοῦμε κάποιες τυπικές διατάξεις στή ζωή μας;
Καί τοῦτο εἶναι τό χειρότερο, διότι ἡ θρησκευτικότητά μας πολλὲς φορὲς καλύπτει μόνο τά ἐπιφανειακά γνωρίσματά τῆς ζωῆς μας. Ἡ προσευχή, ἡ νηστεία, ὁ ἐκκλησιασμός καί τόσα ἄλλα, πού συνηθίζουμε εἶναι τά μέσα γιά νά ἑλκύουμε τήν χάρη τοῦ Θεοῦ καί ὄχι ὁ σκοπός. Ὁ σκοπός εἶναι ἡ κοινωνία μέ τόν Χριστό, ἡ ἀληθής παράθεση τῆς ψυχῆς μας στή Χάρη καί τό ἔλεός Του. Κι ἐκεῖ πρέπει νά μᾶς ὁδηγεῖ ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν καί τῶν τυπικῶν διατάξεων, ὥστε νά ἀναδεικνύεται τὸ σύνολο καί τὸ βάθος τῆς κοινωνίας με Ἐκεῖνον.
Δέν εἶναι δύσκολο νά ταυτισθοῦμε μέ τή φαρισαϊκή ὑψηγορία, τήν ὁποία κατακρίνει καί τό κοντάκιο τῆς ἡμέρας, ἰδιαίτερα στό συγχρονο κόσμο μας, ὁ ὁποῖος συστηματικώς ἀπωθεῖ τήν ταπεινή διάθεση, σέ ὅλους τούς τομεῖς τῆς ζωῆς.
Ἡ ἀσφαλιστική δικλεῖδα τῆς ταπεινῆς προσευχῆς, πού ἐλκύει τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός μας. Ἡ ἐπίγνωση, ὅτι εἴμαστε ἁμαρτωλοί καί ὅτι ὁ Χριστός ἔχει καί τήν δύναμη καί τόν τρόπο καί τήν διάθεση νά μᾶς συγχωρήσει πρέπει νά χαρακτηρίζει τήν σχέση μας μαζί Του.
Τοῦτο ἀκριβῶς εἶχε καί ὁ Τελώνης, ὅπως καί οι ἄλλοι τελῶνες, σάν τόν Ζακχαῖο ἤ οἱ πόρνες, σάν κι ἐκείνη, πού ἄλειψε μέ μῦρο τά πόδια τοῦ Χριστοῦ. Τοῦτο εἶχε καί ὁ συσταυρωθείς εὐγνώμων Ληστής. Βλέποντας δέ ὁ Χριστός τήν ἐνσυνείδητη πορεία τους πρός Αὐτόν, Τόν ὁποῖον μετά τήν ἐγκατάλειψη τῆς ἁμαρτίας ἀναγνωρίζουν ὡς Σωτῆρα καί Λυτρωτή, διακήρυξε πώς αὐτή ἡ καρδιακή τους ταπείνωση σέ συνδυασμό μέ τήν ἔμπρακτη μετάνοιά τους θά μᾶς ὁδηγήσουν στήν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. (βλ. Ματθ. κα΄ 31). Μακάρι κι ἐμεῖς νά διακριθοῦμε γιά τήν ταπείνωση καί τήν μετάνοιά μας ἐνώπιον τοῦ Χριστοῦ. Ἀμήν!
