Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Η προσαρτηση της Kριμαιας στη Ρωσια, επανεφερε στο επικεντρο του διεθνους ενδιαφεροντος το σημαντικο θεμα της γεωπολιτικης σημασιας των στενων του Βοσπορου και των Δαρδανελλιων. Οι διελευσεις απο τα Στενα αυτα κυριως ρωσικων πολεμικων πλοιων που εχουν εδρα τους την ναυτικη βαση της Ρωσιας στην Κριμαια, με κατευθυνση την Μεσογειο εχει κατα καιρους απασχολησει αρκετες χωρες και ιδιαιτερα τις ΗΠΑ. Βεβαια το ενδιαφερον δεν περιοριζεται μονο στις κινησεις των ρωσικων πλοιων, ιδιαιτερα μαλιστα αφου εχουν χαρακτηριστει ως μια απο τις πιο δυσκολες θαλασσιες οδους στον κοσμο.
Η αναγνωριση της σημασιας τους, ξεκινα απο την αρχαια εποχη -τοτε γνωστα με το ονομα Ελλησποντος- με αναφορες σε σχεση με τον Τρωικο πολεμο, και την προνομιουχο, γεωγραφικα, θεση της Τροιας στην περιοχη πολυ κοντα στην εισοδο των Στενων απο τα δυτικα, με ως εκ τουτου δυνατοτητα ελεγχου της ναυσιπλοίας προς εκεινη την σημαντικη απο καθε αποψη θαλασσια οδο. Αυτη η δυνατοτητα θεωρηθηκε και ως μια απο τις πραγματικες αιτιες του Τρωικου Πολεμου.
Ο Ηροδοτος αναφερομενος στην εκστρατεια του Ξερξη, τοτε βασιλια της Περσιας εναντιον των Ελληνων παραθετει την αποφαση του, το 482 π.χ, για την κατασκευη δυο πλωτων γεφυρων στα Στενα των Δαρδανελλιων με στοχο την γρηγορη διελευση των στρατευματων του απο την Ασια στην Ελλαδα. Αρκετα χρονια αργοτερα το 334 π.χ ο Μεγας Αλεξανδρος, θα διαβει τα Στενα, ξεκινωντας την εκστρατεια του εναντιον των Περσων.
Στη διαρκεια της βυζαντινης περιοδου ο ελεγχος των Στενων ηταν καθοριστικος παραγων για την αμυνα της Κωνσταντινουπολης.
Με την πτωση της Κων/πολης οι Τουρκοι αποκτουν τον ελεγχο των Στενων τον οποιο και διατηρουν ως τις αρχες του 19ου αιωνα. Τοτε το ζητημα του ελεγχου των Στενων γινεται στρατηγικος στοχος της Ρωσικης Αυτοκρατοριας. Απο το 1807 οταν η Ρωσια στη διαρκεια των Ναπολεοντιων Πολεμων με την υποστηριξη της Μεγαλης Βρεττανιας απεκλεισε για ενα χρονικο διαστημα τα Στενα, ως το 1853 οταν οι στολοι της Γαλλιας και της Μεγ. Βρεταιας διηλθαν τα Στενα προκειμενου να συμμετασχουν ως συμμαχοι της Οθωμανικης Αυτοκρατοριας στον Πολεμο της Κριμαιας, μεσολαβησαν αρκετες ημερομηνιες-σταθμοι στην ιστορια των Στενων. Ισως πιο ενδιαφερουσα σε σχεση με ο,τι επροκειτο να επακολουθησει να ειναι το 1839, οταν ο στρατηγος του Μ. Ναπολεοντα Marshal Soult επροτεινε το κλεισιμο των Στενων αν ο Ρωσικος στολος επιχειρουσε καθοδο στη Μεσογειο.
Οι ημερομηνιες ομως που συνιστουν καθοριστικο σταθμο για τις μετεπειτα εξελιξεις ειναι το 1920 με την Συνθηκη των Σεβρων που προεβλεψε την αποστρατικοποιηση των Στενων, το 1923 με την συνθηκη της Λωζαννης που αποκατεστησε ως ενα βαθμο την Τουρκικη εξουσια στα Στενα, επιτρεποντας ομως την ελευθερη διελευση ολων των ξενων πολεμικων πλοιων και το 1936 με την Συμβαση του Μοντρε η οποια δινει μεταξυ αλλων στην Τουρκια το δικαιωμα να περιοριζει την διελευση απο τα Στενα πλοιων χωρων που δεν βρισκονται στην περιοχη της Μαυρης Θαλασσας, οπως η Ελλαδα.
Παρα το γεγονος οτι οι ΗΠΑ δεν υπεγραψαν την συμβαση αυτη παντα εκδηλωναν το ενδιαφερον τους για τα Στενα. Ετσι οταν το 1946 η Σοβιετικη Ενωση ζητησε εγγραφως απο την Τουρκια τροποποιησεις στη Συμβαση του Μοντρε -σχετικα με το καθεστως των Στενων- εκεινη υπο την πιεση των ΗΠΑ απερριψε την προταση. Αρκετα χρονια αργοτερα το1976 και 1979 οταν η Τουρκια επετρεψε την διελευση των Ρωσικων αεροπλανοφορων τυπου Κiev κατα παραβαση της Συμβασης του Μοντρε, τοσο οι ΗΠΑ οσο και αλλοι συμμαχοι στο ΝΑΤΟ εξεφρασαν τις αντιρρησεις τους, χωρις ομως αποτελεσμα αφου ειδικοι ειχαν τοτε υποστηριξει οτι η Συμβαση ειχε ντε φακτο τροποποιηθει με αποτελεσμα να μην ειναι δυνατον να εμποδιστει η διελευση τετοιου τυπου πλοιων. Το 1998 παρουσιαζεται και αναμειξη της Κινας αν και εμμεση.
Μια Κινεζικη εταιρεια μετα απο διαγωνισμο ανελαβε την συνεχεια των εργασιων για την κατασκευη του πλοιου Varyag που ειχαν ξεκινησει το 1985 στα ναυπηγεια Nikolayev. Τα ναυπηγεια αυτα βρισκονται στην Ουκρανια, με αμεση προσβαση στη Μαυρη Θαλασσα και ιδρυθηκαν το 1789 απο τον Ρωσο πριγκηπα Ποτεμκιν με σκοπο αρχικα την επισκευη ρωσικων πλοιων που ειχαν υποστει ζημιες στη διαρκεια του Ρωσο-Τουρκικου Πολεμου. Δυτικοι ναυτικοι αναλυτες χαρακτηρισαν το Varyag ως το πρωτο πραγματικο ρωσικο αεροπλανοφορο. Ομως διενεξεις με την Τουρκια για το δικαιωμα διελευσης αεροπλανοφορων απο τα Στενα σταθηκαν αιτια για την μη ολοκληρωση του εγχειρηματος.
Γενικοτερες συζητησεις για το ζητημα των Στενων ειχαν γινει οταν εληγε τυπικα η ισχυς της Συμβαση του Μοντρε. Ομως ο διεθνης συσχετισμος δυναμεων τοτε μαλλον ειχε οδηγησει τις ΗΠΑ να στηριξουν μια σιωπηλη παραταση της ισχυος της παρα να ανακινησουν συνολικα το ζητημα οπως θα επρεπε. Βεβαια η Συμβαση του δικαιου της θαλασσας του 1982 ρυθμιζει ως ενα σημαντικο βαθμο τα ζητηματα σχετικα με το καθεστως των στενων. Δυστυχως και οι ΗΠΑ παρα τις πραγματι φιλοτιμες προσπαθειες της πρωην Υπουργου Εξωτερικων κας Χιλαρι Κλιντον και η Τουρκια οπου βεβαια δεν καταγραφηκαν φιλοτιμες προσπαθειες κανενος αξιωματουχου, δεν εχουν υπογραψει και κυρωσει τη Συμβαση αυτη, καποιες «κακες γλωσσες» λενε και για λογους που αφορουν στο καθεστως των Στενων.
Η στρατηγικη σημασια των Στενων ως σημαντικων θαλασσιων οδων ειναι χωρις αμφιβολια ενα απο τα σημαντικοτερα ζητηματα των διεθνων σχεσεων σημερα, ιδιαιτερα μαλιστα αφου Στενα που θεωρουνται απο καθε αποψη σημαντικα βρισκονται σε γεωγραφικες περιοχες οπου υπαρχει κριση σε εξελιξη η σε περιοχη με ευρυτερη στρατηγικη σημασια. Περα απο τα Δαρδανελλια και τα Στενα του Βοσπορου, οι εξελιξεις στην ευρυτερη περιοχη της Μεσης Ανατολης αναδεικνυουν την σημασια των Στενων του Ορμουζ, στα οποια το Ιραν εχει πολλες φορες αναφερθει απειλωντας μαλιστα, κατα την περιοδο πριν την συναψη της τελευταιας συμφωνιας για το πυρηνικο προγραμμα του Ιραν και ενοψει,τοτε, ενδεχομενης αεροπορικης επιθεσης απο το Ισραηλ, να εμποδισει την λειτουργια τους. Με δεδομενο οτι το κεντρο βαρους της κρισης στη Μεση Ανατολη πρεπει να αναζητειται στην «σχεση» των δυο σημαντικοτερων πολων, του Ισραηλ και του Ιραν, η διαρκης προσπαθεια του δευτερου για τον ελεγχο των Στενων αυτων, ειναι και ζητημα στρατηγικης υπεροχης. Αυτο αλλωστε αποδεικνυεται και απο τις διεθνεις συνεπειες που ειχε η δραστηριοτητα των Ιρανων στα Στενα του Ορμουζ κατα τον Ιρακινο-Ιρανικο πολεμο στη δεκαετια του ’80.
Ειναι δε ενδιαφερον οτι ο Αμερικανος διεθνολογος και διευθυντης του Αμερικανικου Ινστιτουτου για την Διεθνη Ασφαλεια Gal Luft επιχειρει σε σχετικο αρθρο του στο περιοδικο Foreign Policy (19 Ιουλίου 2012) την συγκριση αναμεσα στις απειλες του Ιραν για το κλεισιμο των στενων του Ορμουζ και το κλεισιμο των Στενων των Δαρδανελλιων στη διαρκεια του Ιταλο-Τουρκικου πολεμου το 1911-1912 . Ως αποτελεσμα της ενεργειας αυτης που εμποδισε την διελευση των ρωσικων εμπορικων πλοιων, χιλιαδες τοννοι ρωσικο σιταρι αχρηστευθηκαν με πολυ σοβαρες επιπτωσεις στην ρωσικη οικονομια.
Σε ενα διεθνες συστημα που προσδιοριζεται απο τον ανταγωνισμο για το ποιος θα θετει τους ορους του πλαισιου και των συσχετισμων για το υπολοιπο διαστημα του 21ου αιωνα, δεν ειναι καθολου τυχαιο οτι οι βασικοι παραγοντες αυτης της διελκυνστυνδας ασχολουνται και τον ελεγχο θαλασσιων οδων. Περα απο ταΣτενα του Βοσπορου και του Ορμουζ οι ΗΠΑ, η Ρωσια και η Κινα και οχι μονο αποδιδουν μεγαλη σημασια και στα Στενα της Μαλακα, στο θαλασσιο συμπλεγμα της Νοτιας θαλασσας της Κινας και στην Νεα συμφωνια αναμεσα στην Κινα και την Νικαραγκουα για την κατασκευη της νεας Διωρυγας στη χωρα αυτη παραλληλης στην Διωρυγα του Παναμα για την οποια στις ΗΠΑ υπαρχει παντα ενδιαφερον και ευαισθησια.
Η Ελλαδα ως κατ εξοχην ναυτικη χωρα εχει καθε συμφερον να μετεχει ενεργα σε εξελιξεις σχετικες με τα Στενα σε ολα τα σημεια του Πλανητη.
mignatiou.como
